Wat is radiotherapie?
Radiotherapie is een behandeling met ioniserende stralen om kankercellen te vernietigen of de groei van kankercellen te vertragen.
Bij radiotherapie wordt een stralenbundel, meestal uit verschillende richtingen, precies gericht op de plaats van het gezwel of de plaats waar het gezwel zich bevond. Bestraling vóór een operatie kan de tumor verkleinen of na de operatie mogelijk achtergebleven kankercellen vernietigen. Radiotherapie kan ook gecombineerd worden met chemotherapie of hormonale therapie.
Radiotherapie kan als genezende behandeling worden gebruikt voor kankers in een vroeg stadium. Als de ziekte verder gevorderd is, kan radiotherapie gebruikt worden om de tumor te verkleinen en om symptomen zoals pijn te verlichten (palliatief opzet). Weet dat u als patiënt niet radioactief wordt door een uitwendige bestraling. U vormt dus geen gevaar voor de omgeving. Bovendien voelt, ruikt of ziet u niets van de straling. (Ook kinderen en zwangeren lopen geen enkel gevaar).
Brochure : Radiotherapie in AZ Turnhout
Inwendige bestraling (brachytherapie)
De meeste patiënten krijgen uitwendige radiotherapie maar het kan zijn dat u in aanmerking komt voor inwendige bestraling: brachytherapie. In AZ Turnhout wordt enkel nog prostaatkanker inwendig bestraald. Bij inwendige bestraling worden radioactieve zaadjes (Jodium-125) in de prostaat geplaatst en vindt de bestraling van binnenuit plaats. Hierbij wordt een hoge dosis straling aan het tumorweefsel gegeven. Het gezonde omliggende weefsel wordt zoveel mogelijk gespaard.
Video: het verloop van een moderne radiotherapie behandeling
Duur van radiotherapie
Kankercellen kunnen de stralingsschade minder goed herstellen dan gezonde cellen. Dit kleine verschil wordt vergroot door de bestralingsbehandeling niet in één keer te geven, maar deze te verdelen over dagelijkse behandelingen. Zo kunnen kankercellen vernietigd worden, terwijl gezonde cellen de kans krijgen te herstellen en de behandeling te overleven.
Dit betekent wel dat u gedurende een periode van enkele dagen tot weken dagelijks moet komen voor een bestralingsbehandeling totdat de totale dosis gegeven is.
Voor elke sessie bent u 5 tot 15 minuten in de behandelingskamer maar de eigenlijke bestraling duurt amper 1 tot 5 minuten. De rest van de tijd wordt gebruikt voor positionering en kwaliteitscontrole van uw behandeling.
Voorbereiding van radiotherapie
De eerste raadpleging
Afhankelijk van de behandeling wordt bepaald hoeveel bestralingen u nodig zult hebben. De verpleegkundige zal u indien nodig verder informeren over het toestel, de bestralingsduur, de huidverzorging, enzovoort. Als u dit wenst, staan ondersteunende diensten zoals de psychologische en sociale dienst en tolken ter beschikking om u te begeleiden tijdens en na uw behandeling.
- Telefoonnummer poli oncologie (voor eerste raadpleging): +32 14 40 69 02
De simulatieruimte
De simulatie is de volgende fase in de voorbereiding van uw bestralingsprogramma. Na uw inschrijving bij het team inschrijvingen (route B27) of de kiosk gaat u verder naar de dienst radiotherapie (route B34). U meldt zich daar aan bij de secretaressen. De verpleegkundige van de simulatie haalt u op in de wachtzaal. De simulatie duurt 30 minuten tot één uur (afhankelijk van de in te stellen bestralingsvelden).
- Telefoonnummer secretariaat radiotherapie: +32 14 40 69 40
Tijdens de simulatie wordt de voor de bestraling beste positie bepaald. Dit gebeurt in functie van het te bestralen gebied en eventuele lichamelijke beperkingen. Met de simulator worden CT-beelden gemaakt van het te bestralen gebied en bepaalt het simulatieteam waar het referentiepunt geplaatst wordt. Als patiënt dient u rustig op een tafel te liggen. Als dit niet lukt, probeer dan aan te geven waarom het niet gaat. De verpleegkundigen zullen u behulpzaam zijn om, indien mogelijk, u in een gemakkelijkere houding neer te leggen.
Om uw optimale positie te bepalen en die reproduceerbaar te maken tijdens de bestraling, gebruikt men verschillende hulpmiddelen zoals:
- Een masker voor de bestraling van het hoofd- en hals gebied. Het is belangrijk dat u tijdens de bestraling uw hoofd niet kunt bewegen. Daarom wordt bij elke sessie gebruik gemaakt van een masker dat op maat wordt gemaakt. Het masker is gemaakt van kunststof en wordt verwarmd in warm water. Het materiaal wordt daardoor zacht en elastisch en kan precies naar de vorm van uw hoofd en/of uw hals worden gevormd. Nadat het materiaal over het gezicht is aangebracht, voelt dit even warm aan. De kunststof moet afkoelen tot kamertemperatuur wat ongeveer 5 minuten duurt. Tijdens die 5 minuten onder het masker kunt u via de neus en mond blijven ademen. Na afkoeling blijft het masker in de vorm van uw hoofd en schouders staan.
- Een benensteun voor de bestraling van het bekken.
- Een steun voor hoofd en armen voor long- en borstbestraling.
- Permanente tattoos (puntjes) die met een fijne naald in de huid aangebracht worden
Planning van de radiotherapie
Bij de planning bent u als patiënt niet aanwezig. Met behulp van de planningssoftware wordt de dosis en de bestralingsduur berekend. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van de informatie uit de CT-simulatie. De stralingsfysicus en de radiotherapeut bepalen zo de voor u optimale bestralingsmethode.
Wenst u meer te weten over de voorbereiding en wat de taak van de stralingsfysici inhoudt, lees dan de artikels 'kwaliteitsverzekering' en de details van 'de planning'.
Uw eerste behandeling
Na de simulatie zegt men u waar u zich de eerste keer moet aanmelden. Een inschrijving voor de bestraling is niet nodig. U gaat rechtstreeks naar de dienst radiotherapie. De verpleegkundige haalt u de eerste keer af in de wachtzaal. De volgende keren wordt u opgeroepen via de intercom en kunt u zelfstandig naar de verkleedruimte gaan.
Voor de behandeling begint, kan het zijn dat u zich gedeeltelijk moet uitkleden. Om druk en wrijvingen op de bestraalde huid te vermijden draagt u best zoveel mogelijk losse, katoenen kledij.
In de bestralingsruimte neemt u plaats op de bestralingstafel. Wij gebruiken dezelfde hulpstukken als bij de CT-simulatie om u de juiste houding te laten aannemen.
De verpleegkundige zal u juist positioneren op basis van de markeringen op uw huid en de lasers in de bestralingsruimte. In sommige gevallen wordt er een projectie op uw huid gemaakt met een lichtveld. Als u goed gepositioneerd bent, zal de verpleegkundige de kamer verlaten. De omvang, de bewegingen en het geluid van het bestralingsapparaat kunnen in het begin wat bedreigend overkomen. Het toestel is echter zeer goed beveiligd en indien nodig kan de behandeling op elk ogenblik worden onderbroken. Zodra het apparaat uitgeschakeld is, is de straling weg.
Vervolgbehandelingen
U krijgt dagelijks een nieuwe afspraak mee voor de volgende bestraling en soms ook voor meerdere dagen, waarbij we zoveel mogelijk rekening houden met andere afspraken zoals voor uw chemotherapie. Mocht u om een belangrijke reden zoals vervoer een ander tijdstip wensen dan kunt u dit aangeven bij de verpleegkundige.
De bestralingen vinden plaats van maandag tot vrijdag. In het weekend en op feestdagen zijn er geen bestralingen. Buiten deze dagen is een onderbreking van uw behandeling in principe niet aangewezen en moet dit altijd in overleg met de radiotherapeut gebeuren. Indien u omwille van ziekte of vervoersproblemen niet kunt komen vragen wij u zo snel mogelijk de dienst radiotherapie te informeren:
Telefoonnummers:
- Secretariaat radiotherapie: +32 14 40 69 40
- Tel. Perla: +32 14 40 69 13
- Tel. Onyx: +32 14 40 69 43
Bij onderbrekingen bv. door technische problemen of ziekte beslist de arts of bestralingen ‘ingehaald’ moeten worden door bijkomende afspraken.
Voor bestraling is, behalve bij problemen, geen opname in het ziekenhuis nodig. Een uitzondering hierop is de inwendige bestraling van de prostaat.
Praktische tips
Parking en toegang tot radiotherapie
Tijdens uw behandelingen kunt u gebruik maken van een 10-tal parkeerplaatsen aan de afdeling radiotherapie (naast spoed) die voorbehouden zijn aan radiotherapie patiënten in behandeling. Indien deze plaatsen bezet zijn kunt u de wagen kwijt in het parkeergebouw. De afdeling radiotherapie is bereikbaar via de hoofdingang van het ziekenhuis en via een aparte toegang vanuit de parking radiotherapie (rolstoeltoegankelijk).
Psychosociale ondersteuning
Een behandeling met radiotherapie kan voor u heel wat vragen oproepen. Ziekte en de behandeling brengen mogelijk spanningen teweeg. Er eens over praten met een buitenstaander kan helpen. Op de afdeling radiotherapie is hiervoor een multidisciplinair team (sociale dienst, dienst patiëntenbegeleiding, diëtisten...) aanwezig. Uiteraard staat ons medisch en verpleegkundig team dagelijks klaar om opvang te bieden.
Heeft u als patiënt tijdens of na uw bestralingsperiode behoefte om te praten over uw situatie, ziekte en behandeling, thuisopvang, financiële gevolgen of andere praktische problemen dan kunnen wij op eenvoudig verzoek voor u een afspraak maken met onze sociaal verpleegkundige. Zij zal u met raad en daad trachten bij te staan.
Kosten
Radiotherapie valt onder de 'grote risico’s'. Het ziekenfonds betaalt de kosten volledig terug. In ons centrum wordt de facturatie radiotherapie rechtstreeks overgemaakt aan het ziekenfonds. De kosten van raadpleging, eventueel verbandmateriaal worden u wel thuis bezorgd. Voor de kosten van raadpleging krijgt u een gedeelte terugbetaald van uw ziekenfonds.
Vervoer
Patiënten die bestraald worden hebben net zoals patiënten die chemotherapie krijgen recht op een vergoeding voor vervoersonkosten. Deze vergoeding kan gebruikt worden om het eigen vervoer te bekostigen, maar u kunt ook gebruik maken van de vervoersdienst van uw mutualiteit. Op het einde van uw ambulante radiotherapie krijgt u van uw verpleegkundige automatisch een attest voor verplaatsingsonkosten. Het ziekenfonds betaalt u dan een bedrag uit voor deze verplaatsingen. Het exacte bedrag verschilt van federatie tot federatie.
Veelgestelde vragen
Is radiotherapie veilig?
Het radiotherapie team doet heel wat inspanningen om u op een kwaliteitsvolle en veilige manier te behandelen. De radiotherapeut ziet erop toe dat het hele behandelingsplan op correcte wijze wordt uitgevoerd.
Maar ook als patiënt kunt u een belangrijke bijdrage leveren aan uw eigen veiligheid. We geven u hiervoor in de ‘Patiëntveiligheidskaart radiotherapie’ enkele tips en suggesties die u kunt gebruiken in uw communicatie met uw arts en zorgverlener.
Meer informatie over kwaliteitsverzekering en planning vindt u hier.
Moet ik mijn andere geneesmiddelen verder innemen?
Bij het begin van de behandeling meldt u aan de behandelende radiotherapeut welke medicatie u neemt. De radiotherapeut zal beslissen of uw medicatie gewijzigd moet worden.
Welke bijwerkingen zijn te verwachten?
Veel bestralingseffecten treden pas na twee tot drie weken op. Gedurende de behandeling wordt u meestal wekelijks vlak na de bestralingssessie gezien door de radiotherapeut. Hierbij kijkt de radiotherapeut vooral welke bijwerkingen er optreden en hoe de bestraling wordt verdragen. Zij kunnen ook beroep doen op gespecialiseerde verpleegkundigen, diëtisten, psychologen en de sociale dienst om u te helpen.
- Met vragen over uw behandeling of klachten kunt u ook altijd terecht bij de toestelverpleegkundigen.
- Als er in het weekend problemen zijn, kunt u best contact opnemen met uw huisarts of de huisarts van wacht in uw regio.
- In dringende gevallen kunt u ook op de dienst spoedgevallen terecht.
Meer informatie over bijwerkingen en lichaamsverzorging vindt u in de brochure(s) over uw ziekte. Heeft u voor start van de bestraling geen brochure(s) ontvangen? Meld dit dan aan de radiotherapeut of verpleegkundige.
Huidreacties
Een van de meest frequente bijwerkingen zijn huidreacties in het bestralingsveld. Ongeveer twee weken na de start van de bestraling, wordt uw huid rood en gevoelig. Daarna wordt de huid droog en schilferig en kunt u jeuk hebben. Eventueel kunnen er ook vochtige wondletsels ontstaan. Op het einde van de behandeling kan uw huid bruin kleuren en mag u de bruin gekleurde huid, als die niet openligt, reinigen met ether. Stel de bestraalde huid niet bloot aan direct zonlicht tot drie maanden na het einde van de behandeling. Gebruik een totale hypoallergene sunblock (factor 50) bv. Louis Widmer, Avène®.
Moet ik stoppen met werken?
Wettelijk heeft u recht op volledige werkonbekwaamheid. De effecten van radiotherapie kunnen echter van persoon tot persoon heel sterk verschillen. Sommige mensen voelen zich zelfs beter wanneer ze hun werkzaamheden geheel of gedeeltelijk verderzetten. Wilt u uw werkzaamheden verderzetten bespreekt u dit best vóór start van de behandeling met uw werkgever en de radiotherapeut.
Heeft de radiotherapie invloed op mijn seksualiteit en vruchtbaarheid?
Kanker en seksualiteit is op het eerste zicht misschien een vreemde combinatie. Praten over kanker is vaak al moeilijk genoeg, laat staan over seksuele veranderingen die daaruit voortvloeien. Toch is het erg belangrijk dat u met uw partner probeert te praten over seksualiteit aangezien op deze manier misverstanden kunnen vermeden worden. Als u nog kinderen wenst en vreest dat de behandeling u steriel zal maken, is het mogelijk om sperma te laten invriezen alvorens met de behandeling te starten. Voor vrouwen bestaat de mogelijkheid eicellen te laten invriezen.
Indien u vragen heeft of problemen ervaart aarzel dan niet om hierover te praten met een hulpverlener. Hij of zij kan samen met u op zoek gaan naar een gepaste oplossing of kan u doorverwijzen naar iemand met meer expertise binnen dit gebied. Wij praten erover! En u?
Hoe verloopt een DIBH of ademhalingsgecontroleerde bestraling?
Dat tonen we u in deze video
